कोभिड-१९ महामारी तथा लकडाउनमा बुद्धका उपदेशहरूको सान्दर्भिकता

कोभिड-१९ महामारी तथा लकडाउनमा बुद्धका उपदेशहरूको सान्दर्भिकता

कोभिड-१९ को महामारीको कारण लकडाउनको अवस्थामा हामी सबै नेपालीहरू आ-आफ्नै घरमा छौं । यो लेखमा बुद्धले मानव जगत्लाई दिनु भएको चार आर्य सत्यहरू, पञ्चशिल र अष्टाङ्गिक मार्गहरूको यो विषम परिस्थतिमा सान्दर्भिकतालाई विश्लेषण गर्न खोजीएको छ । बुद्धका उपदेशहरू आफ्नो साथका रहेका केही साधुहरूलाई दिएका थिए । जुन गुरू शिष्य परम्पराबाट आजको दिन सम्म आएको मानीन्छ । मोक्ष प्राप्तीको लागि हिन्दु शास्त्रमा तिन मार्गको वर्णन गरिएको पाईन्छ । जसमा ज्ञान, भक्ती र कर्म मार्ग हो । बुद्ध दर्शनमा ज्ञान र कर्मलाई जोड दिएको पाईन्छ ।

बुद्ध भन्नाले त्यो व्यक्ती जसले चेतनाको उच्चतम अवस्था प्राप्त गरेको हुन्छ । वुद्ध्वत्व प्राप्त व्यक्तीले प्राप्त गरेको ज्ञान उसको नीजी हुँदैन । उसले यही समाजमा रहेर ज्ञान आर्जन गरेको हुन्छ । उसले त्यसको बदालामा आफुमा भएको ज्ञान समाजका व्यक्तीहरूलाई वाढ्ने गर्दछ । त्यसतै बुद्धलेपनी गरे जनु हामी माझमा उपदेशको रूपमा प्राप्त छ । विना गरू स्वयंको प्रयासबाट बुद्धत्व प्राप्त गर्ने महामानवहरूलाई सम्यक सम्बुद्ध भनिन्छ । गौतम बुद्धभन्दा अघि अनेक त्यस्ता सम्यक सम्बुद्धहरूले यस धरामा पदार्पण गरीसकेको र भविष्यमा पनि त्यस्ता अनेकौं सम्यक सम्बुद्धहरू प्रकट भई दु:खनिवारणको लागि जनमानसलाई ज्ञानको बाटो देखाउँने विश्वास लिइन्छ । बुद्ध धर्मको परम्परामा गौतम बुद्धलाई यो युगको चौथो सम्यक सम्बुद्धको रूपमा लिने गरिन्छ । बौद्ध धर्ममा तीन मुख्य वाद (यान) हरू रहेका छन्: थेरवाद (पहिला हिनयान भनिन्थ्यो), महायान र वज्रयान । विश्वको चौंथो सबैभन्दा ठूलो धर्मको रूपमा रहेको बौद्ध धर्मका अनुयायीहरू पैंतीस करोड भन्दा अधिक रहेको अनुमान गरीन्छ ।

बुद्ध धर्मको अन्तिम लक्ष्य दुःखबाट सदाका लागि मुक्ति पाउनु हो । बुद्दले आफ्नो प्रवचनहरूमा पञ्च शिललाई जोड दिनुभएको पाईन्छ । पञ्च शीलको पालना गर्दै ध्यानद्वारा समाधिष्ठ हुँदै प्रज्ञा (ज्ञान) उत्पन्न् गराउन सकेमा नै दु:खमुक्तिको अवस्था निर्वाणको साक्षात्कार हुन्छ भन्ने उनको मूल शिक्षा हो । बुद्ध धर्म ज्ञानको आधारमा बनेको हुनाले यो प्रयोगात्मक छ । यसमा भएका अपदेशहरू हामीलाई यो लकडाउनको समयमा दुःख निवारणको लागि सान्दर्भिक हुनेछन् भन्ने विश्वासका साथ यो आलेख तयार पारियकोछ ।

चार आर्य सत्य र अहिलेको लकडाउन

गौतम बुद्धले मनुश्य जीवनलाई अत्यन्त गहन रूपमा अध्ययन गर्नु भएको पाईन्छ । अध्ययन मात्र नभएर जोसुकै मानव पनी कसरी जीवन यापन गरेर सफल हुन सक्छ बुद्धत्व प्राप्त गर्न सक्छ भनेर प्रयोगात्मक ज्ञान विश्व समाजलाई दिएर जानु भएको छ । त्यस्तो महान ज्ञानले यो धरालाई संचन गर्न सफल बुद्धले शरीर छोडेर गए पनी उनको विचारधाराहरू कलजयी छन् । यो लेखमा बुद्धका चार आर्य सत्य र अष्टाङ्गिक मार्गलाई अहिलको व्यस्त समाजले कसरी आत्मसाथ गर्न सक्छ अनी यो लकडाउनमा आ-आफ्नै घरमा रहेको अवस्थामा कसरी त्यसबाट फाईदा लिन सकिन्छ भनेर समेट्ने प्रयस गरियको छ ।  

पहिलो आर्य सत्य दुःख हुन्छ 

यस दुनियामा सबै मनुष्यहरू र सजिव प्राणीहरूलाई दुःख हुन्छ भनेर बुद्धले भनेका छन् । उनले कस्तो-कस्तो अवस्थामा मनुश्यलाई दुःख हुन्छ भनेर पनी स्पष्ट रूपमा भनेका छन् । मनुश्य जन्मनै दुःखले हुन्छ । जन्मदा हुने दःख देखि सुरू भएर मान्छे बुढो हुँदा, आफ्नो मन परेको व्यक्ती प्रियजनको विछोडमा, आफ्नो चाहना गरेको चीजबस्तु प्राप्त नहुँदा र रोग लाग्दा दुःख हुन्छ । अहिले विश्व जगत नै कोरोना भाईसर रोगको कारणले गर्दा दुःखमा छ । 

दास्रो आर्य सत्य दःखको कारण हुन्छ 

मनुश्यलाई हुने हरेक दःखहरूको विशेष कारण हुन्छ । बुद्ध धर्म वा दर्शनले पूर्व जन्ममा विश्वास राख्दछ । मनुश्यले कुनै जन्ममा चाहना गरेको ईच्छा र चाहनाहरू सोही जन्ममा पुरा हुन सकेन भने अर्को जन्म लिनु पर्ने हुन्छ । जन्मको समयमा दुःख हुन्छ । मनुश्यले आवस्यक भन्दा वढी अधिक चाहना राख्नु र उसमा हुने तृष्णानै हरेक प्रकारका दुःखका कारण हुन् । अहिले मानव जगत रोग महामारीको कारणले दुःखी छ । खप्तड बाबाको विचार विज्ञान अनुसार मनुश्यको विचार र कल्पना शक्ती विजुली भन्दा पनी तेज गतीमा चल्छ । उसले विचार र कल्पनाको भरमा अहिलेको बैज्ञानीक सुख सुविधाका चिजबस्तुहरू र आविस्कारहरू सम्भव भएको हो । विज्ञानको आविस्कार सँगै विनासका सम्भावनाहरू पनी उत्तीकै वढ्दै गएका हुन्छन् । मनुष्यमा भएको अलौकीक विचार तथा क्षमताको कारण मनुष्यले कतै आफुलाईनै दुःख हुने कार्यहरू त गरिरहेको छैन ? यो प्रश्नको उत्तर हामी आफैले खोज्ने समय आएकोछ । हामी अहीले दुःखी छौं  कारण कोरोना भईरस रोगले श्रृजना गरेको महामारी र लकडाउन । के कारणले यो रोगको सामना गर्नु परिरहोछ त भन्ने कुरामा चर्चा गर्नु भन्दा अव हामी कसरी दुःखबाट छुटकारा पाउन सक्छौं भनेर अर्को आर्य सत्यमा चर्चा गरिन्छ ।  

तेस्रो आर्य सत्य दःख निवारण हुन्छ  

मनुष्यको दुःख चिरस्थायी हुँदैन मानवले लोभ लालच (तृष्णा) बाट मुक्ति पाएमा दुःख हटाउन सक्दछ । मानव जगत्ले विभिन्न काल खण्डमा विभिन्न दुःखको सामना गर्दै आईरहको छ । हरेक दुःख लामो समय सम्म रहँदैन र सुख पनी रहँदैन । यहाँ सँस्कृतको एउटा श्लोक चर्चा गर्न सान्दर्भिक छ । ‘‘सुख सुख्यान्तरम्, दुःख दुख्यान्तरम्, सुख दुःख मनुश्याणाम चक्रवर्त परिवर्तते ।’’ अर्थः केही समय सुख हुन्छ, केही समय सुख हुन्छ, सुख पछि दुःख र दुःख पछी सुःख चक्र जस्तै परिवर्तन भईरहने प्रक्रिया हो त्यसैले हरेक दुःख चिरस्थायी हुँदैन भनेर बुद्धको तेस्रो आर्य सत्यले भन्छ । आशा र धैर्यता राखौं यो कोरोनाको दुःख निवारण भएर अवस्य जान्छ । दुःखबाट कसरी छुटकारा पाउन सकिन्छ भन्ने बारेमा चौंथो आर्य सत्यमा वर्णन गरिन्छ ।

चौंथो आर्य सत्य दुःख निवारणको मार्ग हुन्छ 

लोभ-लालच तृष्णाबाट मुक्ति आर्य अष्टांग मार्गको अनुसरणाबाट जीवनयापन गर्दा दुःखबाट पार हुन सकिन्छ  भनेर बुद्ध धर्ममा वर्णन गरिएकोछ । अहिलेको यो महामारीको विषम परिश्थितिमा हामिले दुःख निवारण गर्ने  मार्ग कुन-कुन हुन सक्छ भनेर खोजी गर्नु पर्ने अवस्था छ । अहिले विश्व मानव जगत दुःखमा छ र हरेक मानवले यो यो दुःखबाट मुक्त हुन चाहना गरेको छ । हामीले गर्दै आईरहेको नियमित कार्यहरूमा रमाउने अनी चेतना र विवेक द्वारा यो दुःख चिरस्थायी हैन भन्ने विचार गरी अष्टागं मार्गको अनुसरण गर्ने र पञ्चशिलको पालना गर्ने हो भने सजिलै दुःखको निवारण हुन्छ ।

हालको लकडाउन र बुद्धको पञ्चशील

बुद्धका उपदेशहरूमा पञ्चशीलको ठूलो महत्व छ । उनले मनुश्यले जीवनमा के कस्ता कुराहरू गर्नु हुँदैन वा त्यस्ता कुराहरूबाट टाढा रहनु पर्छ, भनेर पाँचवटा शिलहरू उपदेशको रूपमा दिएका छन् । पञ्चशीलको पालनाले मानव बलशाली हुनेछ । कसैले पनी अर्काको हातबाट मर्नुपर्ने छैन । परीवारमा शान्ती र अमन चयन कायम हुनेछ । कोही पनी रोगको सिकार हुनु पर्ने छैन रोग व्याथीको कमी हुनेछ । मन परेका व्यक्तीहरूबाट वियोगः हुन पर्ने छैन र मनुष्यहरू दिर्घजीवी हुनेछन् भन्ने विश्वास लिईन्छ । 

पहिलो शिल प्राणी हिंसाबाट टाढा रहने

पहिलो शीलले प्राणीको हिंसाबाट टाढा रहने उपदेश दिन्छ । यसको अर्थ हिंसा नगर्ने भनेर मात्र पुग्दैन हिंसाजन्य कुराहरूबाटनै टाढा रहने भन्ने हुन्छ । यो लकडाउनको अवस्थामा हामीले जनावरहरूको हत्य गरी मांशहार नगर्दा पशुजन्य रोगहरूबाट बच्न सकिन्छ । मनुश्यले हिंसा नगर्दा सधैं शान्ती हुने गर्दछ । परिवारमा हुने विभेदहरू समेतबाट टाढा रहन यो शीलले अभिप्रेरीत गरेकोछ । यो शिललाई आत्मसाथ गरि यो बन्दाबन्धीको समयमा हामी सुखी र शान्त रहन सक्छौं ।

दोस्रो शिल झूठो नबोल्ने

दोस्रो शीलले हामीलाई झूटो बोल्नबाट टाढा रहन अभिप्रेरीत गर्दछ । हामी सँधै राम्रो परोपकारी काम गर्ने बानी बसाल्दै जाने हो भने झुटो बोल्नु पर्ने अवस्थानै आउँदैन । भनिन्छ नी एक झुठलाई सिद्ध गर्नको लागि सय वटा झुटहरूको सहार लिनुपर्ने हुन्छ । यसरी झुट माथी झुट थपीदैं जादा झुटै झुटको संसार निर्माण हुन्छ । अहिले सञ्चार र प्रविधिको युग छ । हामीले अहिले झुटा र कपोल कल्पीत समाचार र अफवाहहरूको पछाडी नलाग्ने वा त्यस्तो झुटो कुराहरूबाट टाढा रहने साथै विश्वसनीय स्रोतको सुचनाहरू मात्र लिनु राम्रोहुन्छ ।

तेस्रो शिल चोरी नगर्ने

बुद्धको तेस्रो शिलमा चोरी नगर्नु भनीएकोछ । अहिले विश्व मानव जगत्नै त्राहीमामको अवस्थामा छ । यस्तो अवस्थामा पनी केही संकुचित मानसीकता भएकाहरूले कुनैन कुनै तरीकाले चोरी गरीरहेको पाईन्छ । कृतृम अभाव श्रृजना गरेर सर्व साधारणको दैनीक गुजारामा समस्या ल्याउने जस्ता अमानवीय कार्यहरू रोक्नकोलागि सबैले बुद्धको तेस्रो शीलको पालना गर्नु अत्यन्त शान्दर्भिक देखिन्छ ।

चौंथो शिल व्यभिचार नगर्ने

पञ्चशिल मध्येकै सबैचन्दा धेरै व्यक्तीहरूले पालना गर्न कठीन शिलको रूपमा यो शीललाई लिईन्छ । कायीक, बाचीक र मानसीक तिन थरीका व्यभिचारहरू हुने गर्दछन् । कायीक भनेको शारीरीक रूपमा परपुरूष तथा परस्त्री सँग गरीने यौनजन्य क्रियाकलाप तथा हिंसा हो । बाचीक भन्ने शब्द द्वारा गरिने यौनजन्य व्यवहार तथा हिंसालाई लिईन्छ त्यस्तै गरी मानसिक भन्नाले कुनै पनी परपुरूष वा परस्त्री प्रती मानसीक रूपमा हिंसात्मक कार्यहरू गर्नुलाई संकेत गर्दछ । कोरोनाको कारण अहीले एक अपसमा हात मिलाउनुको सट्टा नमस्कार गर्ने, सामाजिक र भौतीक दूरी कायम राख्नु पर्ने अवस्था श्रृजना भएको छ । हामीले बुद्धको यो चौंथो शीललाई जीवनमा लागु गर्दा यस्तो अवस्थामा सान्दर्भिक हुने देखियो ।  

पाचौ शिल मध्यपान नगर्ने

बुद्धले पाचौं शीलमा मध्यपान पूर्णरूपमा वर्जीत गरेका छन् । यसमा रक्सी मात्र नभई त्यस्तो पदार्थ जसले हम्रो शारीरीक तथा मानसीक दुवै अवस्थालाई नकारात्कम असर पार्दछ त्यसता कुराहरू सबैलाई मध्यपानमा राखिएको छ । मादक पदार्थले केही क्षण हामीलाई आनन्दको आभाष गराउने भएतापनी चिरस्थायी शान्तीको लागि मध्यपान बाधकको रूपमा लिईन्छ । समुदायमा कतीपय मानीसहरूको जाय जेथा सबै मध्येपानमा सकिएर हरी कंगाल भएको उदाहरणहरू पनी समय समयमा सुन्न र देख्न पाईन्छ । त्यसैले यो लकउनको समयमा जाँड रक्सी जुवातास जस्ता कुलतहरू त्यागी सम्यक सत्मार्गमा लाग्दै योगः, ध्यान, प्राणायाम, हठयोगः (व्यायाम) आदि गरि शारीरीक र मानसीक रूपमा तन्दूरूस्त हुनु जरूरी र सान्दर्भिक देखिन्छ ।

अष्टाङ्गिक मार्ग र बन्दाबन्दी 

अष्टाङ्गिक मार्गमा बुद्धले सम्यक लाई जोड दिनु भएकोछ । यहाँ सम्यक भन्नाले विचको मध्य मार्गी भन्ने हो । अष्टाङ्गिक मार्गमा कुनै पनी कार्यहरू गर्दा सम-भाव राखेर गर्ने कुरालाई बढी जोड दिईएको छ । बुद्धले देखाएका यी आठवटा मार्गहरूमा हामीले अहिलेको वन्दाबन्दीको समयमा कसरी लाभ लिन सक्छौं भनी चर्चा गर्न खोजीएको छ । हामीले अहिलेको अवस्थालाई सहर्श स्वीकार्नु पर्ने अवस्था आएकोछ ।  आफ्नो धारणा वा विचार नराखी मध्ये मार्गी भएर परिस्थतिको पारख गर्ने जीवनको एउटा उद्भूत कला बुद्धको अष्टाङ्गिक मार्गले बहुत सुन्दर तरीकाले सिकाउँछ । अष्टाङ्गिक मार्गहरू एकदम शिलशिलेवार रूपमा रहेको छ । मनुश्यले पहिलो मार्ग पार नगरी दोस्रो मार्गमा प्रवेश गर्न सक्दैन । सफल मानीसहरूको दृष्टीकोट र एउटा असफल मानीसको दृष्टीकोणलाई तुलना गर्ने हो भने धेरै अन्तर पाउन सकिन्छ । त्यस्तै हाम्रो दृष्टीकोण अनुसारको ईच्छा तथा चाहनाहरू  पुरा गर्नको लागि संकल्प वा दृढ निश्चय गर्नु पर्दछ । हामीले यो गर्छु भनेर निश्चय नगर्दा सम्म हामीले हाम्रो वोलीमा कावु राख्न सकिंदैन । जव सम्म हामीले आफ्नो बोलीमा कावु राख्न सक्दैनौं तव सम्म हामीले उत्कृष्ट कर्म गर्न सक्दैनौं । कर्मनै हामी मनुश्य जीवनको आधार भएकोले हामीले गर्ने सम्यक कर्मले हाम्रो जीवन यापन वा आजीवीका कस्तो हुने भन्ने निर्धारण गर्दछ । सम्यक आजीवीका नहुँदा सम्म हामीले व्यायाम लगायतका आत्मीक कार्यहरू गर्न सक्दैनौं । जव सम्म हामीले सम्यक व्यायाम गर्न सक्दैनौं तव सम्म हाम्रो स्मृती पनी चिरस्थायी हुँदैन । चीरस्थायी स्मृती नहुँदा सम्म समाधीमा स्थीत हुन सम्भव छैन । यसरी वुद्धले २५६४ वर्ष अगाडी गर्नु भएको ज्ञानको अभिव्यक्ती कालजयी र जीवन्त रहेको पाईन्छ । जुन मार्गहरूको हालको महामारीको समयमा पनी सान्दर्भिक रहको छ भन्न सकिन्छ । 

पहिलो मार्ग सम्यक दृष्टि 

सही तरीकाको हेराई लाई सम्यक दृष्टी भनीन्छ । यसको अर्थ हाम्रो लक्ष्य सँग पनी जोड्न्छ । हामीले जीवनमा कस्तो लक्ष्य लिएका छौं त्यही अनुसारको दृष्टकोण बन्ने गर्दछ । हरेक कुराहरूलाई समान रूपमा हेर्नु वा आफ्नो दृष्टीकोण नबनाई समभावले हेर्नु । जीवनमा आउने सुख, दुःखलाई समान रूपमा हुर्नु नै सम्यक दृष्टी हो । यो लकडाउनको समयमा हामीले हाम्रो दृष्टीकोणमा फरकपना ल्याउनु जरूरी छ । हाम्रो दृष्टी आफैमा केन्द्रीत गरी अनावस्यक हल्ला र अफवाहको पछाडी नलाग्न यो मार्गले निर्देशन गर्छ । 

दोस्रो मार्ग सम्यक संकल्प 

जीवन मा संकल्पको धेरै ठूलो महत्व छ । लक्ष्य प्राप्त गर्नको लागि संकल्पको ठूलो हात रहेको हुन्छ । बुद्धले भन्नु भएको सम्यक संकल्प भन्नाले मनुश्य जीवनको दुःखबाट छुटकारा पाउनको लागि दृढ निश्चय गरी संकल्प गरेर अगाडी बढ्नु भन्ने हो । हामी बन्दाबन्दीको समयमा घर बाहीर जादैनौं, सकेको सहयोगः गर्ने र अरूलाई हानी पुग्ने खालका गतिविधिहरू नगर्ने भनेर दृढ संकल्प गर्नु पर्ने अवस्था छ ।  

तेस्रो मार्ग सम्यक वाक (बोली)

जीवनमा बोली वा वाणीमा पवित्रता तथा सत्यता हुनु अत्यन्त आवश्यक छ । हाम्रो बोलीमा पवित्रता र सत्यता नहुनु नै दुःखको कारण हो । सत्यमेव जयतेः जहीले पनी सत्यको जीत हुन्छ । बुद्धले सत्यतालाई महत्व दिनु भएको छ । त्यस कारण हामीले अहीले सत्य, सँचो र भरपर्दो सुचनाको माध्यमहरूको प्रयोगः गरी नियमित सुचना तथा जानकारी लिनु पर्ने अवस्था छ । अरू सँग सम्पर्क र समन्वय गर्दा पनी जानकारी भएको कुराहरू मात्र गरी बोलीमा संयम्ता अपानाउनु अती महत्वपूर्ण छ ।

चौंथो मार्ग सम्यक कर्म 

कर्म बन्धन वा कर्मको चक्रबाट छुटकारा पाउनको लागि मनुश्यको आचरण शुद्द हुन जरूरी हुन्छ । मनुस्यको कर्मको आधारमा उसको आचरण निर्भर हुन्छ । अरूको कुभलो हुने कर्म गर्नु भएन । दुराचार, क्रोध र द्वेष भावना त्याग गरेर सम्यक कर्म गर्नु पर्छ । हामी अहीले कतीपय मानीसहरू काम नभएर बसीरहेको अवस्था छ यस्तो समयमा बाहीरको काम गर्न सकिदैन भने आफ्नो आत्मीक उन्नतीको लागि कर्महरू गर्न सक्छौं । जस्तोकी लेखन कार्य, हस्तकलाका कार्यहरू, घरको सरसफाई लगायतका कार्यहरू । 

पाचौं मार्ग सम्यक आजीवन 

सवैलाई न्याय हुने गरि आफ्नो जीवन यापन गर्नुनै सम्यक आजीवीका हो । यदि हामीले कसैलाई दुःख पुर्याएर, चोरी गरेर, हत्या गरेर वा अन्य कुनै प्रकारले अरूको हानी हुने गरी आफ्नो जीवन चलाउँदछौं भने त्यसको दुष्परिणाम हामी स्वयंले भोग्नु पर्ने हुन्छ । त्यसैले सम्यक जीवीकोपार्जन गर्न जरूरी छ । अझ यो बन्दाबन्दीको समयमा त हामीले तडकभडकको जीवन व्यतीत नगरी साधारण जीवनयापन गर्नु पर्ने आवस्यकता देखिन्छ ।

छैटौं मार्ग सम्यक व्यायाम 

यस्तो प्रयत्न वा व्ययाम जसले जीवनमा शुभको उत्पत्ती र अशुभको अन्त्य गरोस् त्यस्तो कार्यलाई व्यायाम भनीन्छ । योगः ध्यान लगायतको व्यायाम जीवनमा निरन्तर रूपमा प्रयास गरीरहनु पर्दछ । यो बन्दाबन्दीको समयमा हामीले केही समय हाम्रो शरीरको लागि दिंदा हाम्रो शरीरमा उप्रत्यासीत रोगहरूले डेरा जमाउन पाउँदैन । बुद्धले दिनु भएको छैटौं मार्गले हाम्रो शरीरको रेखदेख गर्नमा ठूलो सहयोगः पुग्दछ । समय मिलाएर शारीरीक व्यायाम, तथा हठ योगःका आसन लगायतका कार्यहरू गर्दा रोगहरू लाग्ने सम्भावना कम हुन्छ ।

सातौं मार्ग सम्यक स्मृती

शारीरीक तथा मानसीक भोग विलासयुक्त कुराहरूबाट आफुलाई टाढा राख्नाले मनमा एकाग्रको भाव आउँछ । जव हामी कुनै पनी कुराहरूमा एकाग्र भएर लाग्दछौं हामीलाई त्यसको बानी पर्दछ र हाम्रो मनस्थीती भावना र मन शुद्ध बन्दछ साथै हाम्रो स्मृती पनी चीरस्थायी हुन्छ । हामीले यो बन्दाबन्दीको समयलाई एउटा अवसरको रूपमा लिएर माथी उल्लेख गरीएका छ वटा मार्गहरूको नियमित अभ्यास गर्ने गर्यौं भने हाम्रो मानसीकतामा अवस्य परीवर्तन आउनेछ र हाम्रो स्मृती चिरस्थायी हुनेछ । यहाँ शास्त्रको एउटा श्लोक सान्दर्भिक हुन सक्छ । आहार शुद्यौ सत्व शुद्यी सत्व सुद्यौ ध्रुर्वास्मृती । स्मृती लब्धे सर्व ग्रन्थीनाम् विप्र मोक्षः ।। आहारको शुद्धताबाट हाम्रो सत्य शुद्ध हुन्छ जव मनुश्य सत्यमा अडीग हुन्छ, उसको स्मृती चिरस्थायी हुन्छ । जव चीरस्थायी स्मृतीहरू प्राप्त हुन्छ त्यो व्यक्तीको सबै नराम्रा कुराहरू सकिएर निर्मल हुन्छ र उ मोक्ष हुन्छ ।

आठौं मार्ग सम्यक समाधी

उपरोक्त सात मार्ग को नियमित र सम्यक अभ्यासले मनुष्यको शरीरलाई मिर्मल गरि चित्तको एकाग्रता बढाउँदछ । निरन्तरको एकाग्रताबाट निर्विकल्प प्रज्ञाको अनुभूति हुन्छ । यस्तो पज्ञा वा परम चेतनाको स्थीती नै समाधि हो । समाधि नै मनुश्य जीवनको प्रमुख लक्ष्य हो भनेर बुद्धले भन्नु भएकोछ । यसरी हेर्दा बुद्धका चार आर्य सत्य, पञ्चशिल र अष्टाङ्गिक मार्ग मनुश्य जीनमा अतीनै प्रयोगात्मक र कालजयी उपदेश हो भन्न सकिन्छ । । हामीले उनका प्रयोगात्मक सुत्र तथा उपदेशहरूलाई यो बन्दाबन्दीको समय साथै निरन्तर हाम्रो दैनिक जीवनमा अभ्यास गरेर अधिक लाभ लिन सक्छौं ।  

दामोदर न्यौपाने

बेल्कोटगढी नगरपालिका वडा नं. २, मुक्तीटोल, नुवाकोट

सम्पर्कः 9843069261

Email: deardnsharma@gmail.com